संत कान्होबा महाराजांचे अभंग

कान्होबा महाराज हे संत तुकाराम महाराजांचे गुरु होत. जगद्गुरू श्री तुकोबारायांचेनंतर कान्होबा महाराजांचा जन्म झाला. आत्मसत्तेचा खेळ माहीत असल्यामुळे त्यांनी लौकिक खेळाचे रूपांतर आध्यात्मिक खेळामध्ये केले. कान्होबा महाराज कुणी मेले तर त्याचे दु:ख मानत नाहीत आणि जिवंत झाल्याचा आनंद मानत नाहीत ; म्हणूनच ते एका अभंगामध्ये म्हणतात , ' मरण माझे मरोनि गेले। मज केलें अमर। '


संत कान्होबा महाराजांचे अभंग - १

१.

दुःखें दुभांगलें हृदयसंपुष्ट । गहिवरें कंठ दाटताहे ॥१॥

ऐसें काय केलें सुमित्रा सखया । दिलें टकोनियां वनामाजी ॥२॥

आक्रंदती बाळें करुणावचनीं । त्या शोकें मेदिनी फुटों पाहे ॥३॥

काय हें सामर्थ्य नव्हते तुजपाशीं । संगें न्यावयासी अंगभूतां ॥४॥

तुज ठावें आम्हां कोणी नाहीं सखा । उभयलोकीं तुका तुजविण ॥५॥

कान्हा म्हणे तुझ्या वियोगें पोरटीं । जालों दे रे भेटी बंधुराया ॥६॥

२.

सख्यत्वासी गेलों करीत सलगी । नेणेंचि अभागी महिमा तुझा ॥१॥

पावलों आपुलें केलें लाहें रस । निदैवा परिस काय होय ॥२॥

कष्टविलासी म्यां चांडाळें संसारीं । अद्यापवरी तरी उपदेशीं ॥३॥

उचित अनुचित सांभाळिलें नाहीं । कान्हा म्हणे कांई बोलों आतां ॥४॥

३.

असो आतां कांहीं करोनियां ग्लांती । कोणा काकुलती येईल येथें ॥१॥

करुं कांहीं दिस राहे तो सायास । झोंबों त्या लागास भावाचिये ॥२॥

करितां रुदना बापुडें म्हणती । परि नये अंतीं कामा कोणी ॥३॥

तुकायबंधु म्हणे पडिलिया वनीं । विचार तो मनीं बोलिला हे ॥४॥

४.

चरफडें चरफडें शोकें शोक होय । कार्यमुळ आहे धीरापाशी ॥१॥

कल्पतसे मज ऐसें हें पाहातां । करावी ते चिंता मिथ्या खोटी ॥२॥

न चुके होणार सांडिल्या शुरत्वा । फुकटचि सत्त्वा होईल हीना ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणे दिल्या बंद मना । वांचुनी निधाना न पावीजे ॥४॥

श्रीतुकोबांच्या वियोगामुळें कन्होबाचें श्री विठ्ठलाशीं कठोर भाषण

५.

नलगे चिंता आतां अनुमोदना हाता । आलें मुळ भ्राता गेला त्याचें ॥१॥

घरभेद्या येथें आहे तें सुकानु । धरिती कवळून पाय दोन्ही ॥२॥

त्याचें त्याचिया मुखें पडियेलें ठावें । नलगे सारावें मागें पुढें ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणे करील भेटी भावा । सोडीन तेधवां या विठ्ठला ॥४॥

६.

मूळस्थळ ज्याचें गोमतीचे तीरीं । तो हा सारी दोरी खेळवितो ॥१॥

ऐसें हें कळलें असावें सकळां । चोर त्या वेगळा नहीं दुजा ॥२॥

वैष्णव हे हेर तयाचे पाळती । खूण हे निरुती सांगितली ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणे आलें अनुभवास । तेणेंच आम्हांस नागविलें ॥४॥

७.

नये सोमसरी उपचाराची हरी । करकरेचें करीं काळें तोंड ॥१॥

मागतों इतुकें जोडूनियां कर । ठेवूनियां शीर पायंवरी ॥२॥

तुम्हां आम्हांस एके ठायीं सहवास । येथें द्वैत द्वेष काय वरा ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणे बहुतां रीती । अनंता विनंती परिसावी हे ॥४॥

८.

बरा रे निर्गुणा नष्ट नारायणा । घरबुडवणा भेटलासी ॥१॥

एके घरीं कोणी कोणासी न धरी । ऐसी अपरांपरी केलीं आम्हां ॥२॥

कान्हा म्हणे का रे निष्कम दिखिलें । म्हणोनी मना आले करितोसी ॥३॥

९.

निनांव हें तुला । नावं साजे रे विठ्ठला ।

बरा शिरविला । फाटक्यामध्यें पाव ॥१॥

कांहीं तरी विचारिलें । पाप पुण्य ऐसें केलें ।

भुरळें घातलें । एकाएकीं भावासी ॥२॥

मुद्राधारण माळा टिळे । बोल रसाळ कोंवळे ।

हातीं फाशांचें गुंडाळें । कोण चाळे गुहस्था हे ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणे मिस्कीन । करितोसी देखोन ।

पाहा दुरीवरी विच्छिन्न । केला परी संसार ॥४॥

१०.

लालुचाईसाठीं बळकाविसी भावा । परि मी जाण देवा जिरों नेदीं ॥१॥

असों द्या निश्चय हा मनीं मानसीं । घातली येविशीं दृढ कास ॥२॥

मज आहे बळ आळीचें सबळ । फोडीन अंतराळ हृदय तुझें ॥३॥

करुणारसें तुकयाबंधु म्हणे भुलवीना । काढून घेईना निज वस्तु ॥४॥

११.

भक्ति मुक्ति तुझें जळो ब्रह्मज्ञान । दे माझ्या आणोन भावा वेगीं ॥१॥

रिद्धि सिद्धि मोक्ष ठेवीं गुंडाळून । दे माझ्या आणून भावा वेगीं ॥२॥

नको आपुलिया नेऊं वैकुंठासी । दे माझ्या भावासी आणून वेगीं ॥३॥

नको होऊं काहीं होसील प्रसन्न । दे माझ्या आणून भावा वेगीं ॥४॥

तुकयाबंधु म्हणे पाहा तो नाहीं तरी । हत्या होईल शिरीं पांडुरंगा ॥५॥

१२.

धींदधींद तुझ्या करीन चिंधड्या । ऐसें काम वेड्या जाणितलें ॥१॥

केली तरी बरें मज भेटी भावास । नाहीं तरी नास आरंभिला ॥२॥

मरावें मारावें या आलें प्रसंगा । बरें पांडुरंगा कळलें सावें ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणे तुझी माझी उरी । उडाली न धरीं भांड कांहीं ॥४॥

१३.

तुझीं वर्में आम्हां ठावीं नारायणा । परि तूं शाहाणा होत नाहीं ॥१॥

मग कालावुली हाका देते वेळे । होतोसी परी डोळे नुघडिसी ॥२॥

जाणोनी अज्ञान करावें मोहरें । खोटी खोडी हे रे तुझी देवा ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणे कारण प्रचीती । पाहतां वेळ किती तेच गुण ॥४॥

१४.

मुख्य आहे तुम्हां मातेचा पटंगा । तुज पांडुरंगा कोण लेखी ॥१॥

नको लावूं आम्हां सवें तूं तोंवरी । पाहा दूरवरी विचारुनी ॥२॥

साहे संतजन केले महाराज । न घडे आतां तुज भेईन मी ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणे आइकें ऐक्यता । वाढतें अनंता दुःखें दुःख ॥४॥

१५.

नाहीं घटिका म्हणसी । लाग लागला तुजपाशीं ।

पडिला हृषीकेशी । जाब सकळ करणें ॥१॥

माझें नेलें पांघुरुण । ठावें असोन दुर्बळ दीन ।

माणसांमधुन । उठविलें खाणोर्‍या ॥२॥

आम्ही हे जगवूनि होतों पाणी । संदीं देवदेव करूनी ।

जालसी कोठोनि । पैदा चोरा देहाच्या ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणे केलें । उघडें मजचि उमगिलें ।

ऐसें काय गेलें । होते तुज न पुरतें ॥४॥

१६.

अवघीं तुज बाळें सारिखीं नाही तें । नवल वाटतें पांडुरंगा ॥१॥

म्हणतां लाज नाहीं सकळांची माउली । जवळीं धरीलीं एके दुरी ॥२॥

एकां सुख द्यावें घेऊनी वोसंगा । एके दारीं गळा श्रमविती ॥३॥

एकां नवनीत पाजावें दाटुन । एकें अन्न अन्न करितील ॥४॥

एके वाटतील नवजावी दूर । एकांचा मत्सर जवळी येतां ॥५॥

तुकयाबंधु म्हणे नावडती त्यांस । कासया व्यालास नारायणा ॥६॥

१७.

कनवाळ कृपाळ । उदार दयाळ मायाळ ।

म्हणवितोसी परि केवळ । गळेकाटु दिसतोसी ॥१॥

काय केलें होतें आम्हीं । सांग तुझें एक ये जन्मीं ।

जालासी जो स्वामी । एवढी सत्ता करावया ॥२॥

भलेपणाचा पवाडा । बरा दाविला रोकडा ।

करूनी बंधु वेडा । जोडा माझा विखंडिला ॥३॥

तुकया बंधु म्हणे भला । कैसें म्हणताती तुजला ।

जीव आमुचा नेला । अंत पाहिला कांहीं तरी ॥४॥

१८.

आतां कळों आले गुण । अवघेचे यावरून ।

चोखट लक्षण । धरिलें हें घरघेणें ॥१॥

या नांवें कृपासिंधु । म्हणवितोसी दिनाबंधु ।

मज तरी मैंदू । दिसतोसी पाहतां ॥२॥

अमंळ दया नाहीं पोटीं कठिण तैसाचि कपटी ।

आंधळ्याची काठी । माझी गुदरसीच ना ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणे पूरता । नाहीं म्हूण बरें अनंता ।

एरवीं असतां । तुझा घोंट भरियेला ॥४॥

१९.

कया सांगों हृषीकेशी । आहे अनुताप आला ऐसा ।

गिळायासी निमिषा । निमिष लागों नेदावें ॥१॥

माझें बुडविलें घर । लेकरें बाळें दारोदार ।

लाविली काहार । तारातीर करोनी ॥२॥

जीव घ्यावा किंवा द्यावा । तुझा आपुला केशवा ।

इतकें उरलें आहे देवा । भावाचिया निमित्यें ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणे जग । बरें बाईट म्हणों मग या ।

कारणें परि लाग । न सांडावा सर्वथा ॥४॥

२०.

मायबाप निमाल्यावरी । घातलें भावाचे आभारी ।

तोहि परि हरी । तुज जाला असमाई ॥१॥

हे कां भक्तीचें उपकार । नांदतें विध्वंसिलें घर ।

प्रसन्नता व्यवहार । सेवटीं हे जालासी ॥२॥

एका जीवावरी । होती दोनी कुटुंबारी ।

चाळवूं तो तरी । तुज येतो निर्लज्जा ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणे भला । आणीक काय म्हणावें तुला ।

वेडा त्यानें केला । तुजसवें संबंधु ॥४॥

२१.

पूर्वीं पूर्वजाची गती । हेची आइकिली होती ।

सेवे लावुनी श्रीपती । निश्चिंती केली तयांची ॥१॥

कां रे पाठी लागलासी । ऐसा सांग हृषीकेशी ।

अद्यापवरी न राहासी । अंत पाहासी किती म्हूण ॥२॥

जन्माजन्मांतरीं दावा । आम्हां आपणां केशवा ।

निमित्य चालवा । काईसयास्तव हें ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणे अदेखणा । किती होसी नारायणा ।

देखों सकवेना । खातयासी न खात्या ॥४॥

२२.

निसुर संसार करून । होतों पोट भरून ।

केली विवसी निर्माण । देवपण दाखविलें ॥१॥

ऐसा काढिला नीस । काय म्हूण सहित वंश ।

आणिलें शेवटास । हाऊस तरी न पुरे ॥२॥

उरलों पालव्या शेवटीं । तेंही न देखवे दृष्टी ।

दोघांमध्यें तुटी । रोकडीचा पाडिला ॥३॥

तुकया बंधु म्हणे गोड । बहु जालें अति वाढ ।

म्हणोनि कां बुड । मुळ्यासहित खावें ॥४॥

२३.

बरा जाणतोसी धर्मनीति । उचित अनुचित श्रीपति ।

करुं येते राती । ऐसी डोळे झांकुनी ॥१॥

आतां जाब काय कैसा । देसी तो दे जगदीशा ।

आणिला वोळसा । आपणां भोंवता ॥२॥

सेवेचिया सुखास्तव । बळें धरिलें अज्ञानत्व ।

येईल येई परि हा भाव । ज्याचा आहे तुज आधीं ॥३॥

असेंच करूनी किती । नागविली नाहीं नीती ।

तुकयाबंधु म्हणे अंतीं । न सोडिसी ते खोडी ॥४॥

२४.

कांहीं विपत्ति आपत्यां । आतां आमुचिया होतां ।

काय होईल अनंता । पहा बोलो कांसया ॥१॥

बरें अनायासें जालें । सायासेंविण बोले चाले ।

काबाड चुकले । केलें कष्टावेगळें ॥२॥

बरा सांपडलासी वोजा । वर्मावरी केशीराजा ।

बोलायासी तुझा । उजुरचि नाहींसा ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणे दगा । बरा दिला होता बगा ।

झडकरी चलागा । चांग दैवें पावलों ॥४॥

२५.

देवा तुजपें माझ्या पूर्वजांचें ऋण । आहे ते कां नेदिसी अझून ।

अवगलासी झोडपणें । परि मी जाण जीवें जिरों नेदी ॥१॥

कळों येईल रोकडें । उभा करीन संतांपुढें ।

तुझें काय एवढें भय आपुलें मागतां ॥२॥

आजीवरी होतों नेणता । तों तुज फावलें रे अनंता ।

कवडीचा तों आतां । पडों नेदीन फेर ॥३॥

ठेविला ये जीवनीं जीव । म्हणे तुकयाचा बांधव ।

माझा गळा तुझा पाव । एके ठायी बांधेन ॥४॥